Interview met Gertjan de Werk
“Zeker 80 procent van de kennis die nodig is in de praktijk is al aanwezig op universiteiten.” Het is één van de drijfveren van Gertjan de Werk. Met het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability wil hij de transitie naar een circulaire samenleving versnellen met studenten, wetenschappers en start-ups.
Gertjan de Werk woont in een energieneutraal huis. Dat past natuurlijk mooi bij zijn functie als associate director van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability. Het past bij de ambities van de gemeente Delft en het levert een heel comfortabel huis op zonder energierekening. Maar energieneutraal bouwen bleek nog knap lastig in de binnenstad. De Werk: “De daken zijn klein en je kunt maar een deel gebruiken omdat de buren nog hoger bouwen. En een alternatief is er niet, want een windmolen is natuurlijk geen optie.” Inmiddels liggen er 22 zonnepanelen op zijn dak. De ambities van de gemeente Delft zijn echter groter; de gemeente wil namelijk ook een grote stap naar circulair bouwen maken. Vandaar dat ons huis in eerste instantie een GPR (gebouw prestatie regeling) score van minimaal 7,5 was opgelegd. Maar met zoveel zonnepanelen op je dak, is dat simpelweg onmogelijk, omdat de materialen waar een zonnepaneel uit bestaat een nogal negatieve impact op je score hebben. “Een fascinerend praktijkvoorbeeld, waar je veel inspiratie uit kunt putten om te zien hoe ambities en dagelijkse praktijk nog niet gestroomlijnd zijn. Daar kom je meestal pas achter door het te doen.”
In dit voorbeeld zijn het dossier energietransitie en circulaire economie slecht te verenigen. Maar als je het over circulair bouwen hebt, is er meer aan de hand: Circulair bouwen staat nog in de kinderschoenen. De gemiddelde aannemer heeft hier dus nog weinig tot geen ervaring mee en rekent daarom ook veel hogere bedragen voor materialen en methodes die hij niet kent of installaties die hij zelf nooit heeft laten installeren. Omdat het geen standaard levering is, komt er een risicofactor om de hoek kijken. Er is behoefte aan goede voorbeelden, volledige kostenplaatjes, goede voorlichting en regelgeving. De hoofdvraag zou moeten zijn: hoe maak je van circulaire economie een drijfveer, een middel om samen te innoveren, in plaats van een doel op zich waar ook aan moet worden voldaan.
Een fascinerend praktijkvoorbeeld, waar je veel inspiratie uit kunt putten om te zien hoe ambities en dagelijkse praktijk nog niet gestroomlijnd zijn. Daar kom je meestal pas achter door het te doen.
Het is cruciaal om de praktische implicaties van overheidsambities goed te doordenken en daar alle belanghebbenden in mee te nemen; de markt, de betrokken ambtenaren en de gebruikers. Samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en wetenschappers is daarbij cruciaal, de zogeheten Triple Helix. Die bestaat natuurlijk al wel, maar het blijft vaak bij afspraken op hoofdlijnen door de bestuurders. Al zijn er gelukkig uitzonderingen, zoals ACCEZ - het kennis- en innovatieprogramma van de Provincie Zuid-Holland - waarin de praktijk centraal staat en met alle stakeholders samen een methode wordt bedacht om tot innovatie te komen.
Een gemiddeld bedrijf denkt over wetenschappers; je geeft ze een half miljoen, je ziet ze een half jaar niet en dan komen ze met een onderzoek waar je niets aan hebt.” Pure onzin
Een belangrijke transitie zit volgens De Werk in de organisaties zelf: binnen zowel bedrijven overheden als universiteiten zitten er nog organisatorische en mentale barrières die de samenwerking in de weg zitten. “Een gemiddeld bedrijf denkt over wetenschappers; je geeft ze een half miljoen, je ziet ze een half jaar niet en dan komen ze met een onderzoek waar je niets aan hebt.” Pure onzin, wetenschappers zitten allang niet meer in ivoren torens en willen juist de dialoog aan. Wetenschappers op hun beurt, moeten bereid zijn om meer vraaggestuurd te werken en met de bedrijven op zoek gaan naar de fundamentele uitdagingen; de vraag achter de vraag. De uitdaging bij de overheden ligt aan de ene kant bij het durven aankaarten van uitdagingen en het duidelijk communiceren over doelen en resultaten. Aan de andere kant ook bij het oppakken van de rol als launching customer voor innovaties die ze vanuit publiek oogpunt interessant en belangrijk vinden.
“De provincie Zuid-Holland heeft bijvoorbeeld de aanbesteding van de verbouwing van het provinciehuis stilgelegd omdat ze tot de conclusie kwamen dat er geen rekening was gehouden met circulaire principes, die zitten nu wel in de aanbesteding. SUPERstoer! Maar ze hebben er heel weinig over gecommuniceerd, terwijl dat echt een goed voorbeeld is.”
De overheid kan een cruciale rol spelen in de transitie naar een circulaire economie. Puur door de goede voorbeelden te communiceren en duidelijk te zijn over inkoopbeleid, krijgen ze de markt echt wel in beweging.
Festival als proeftuin
Met het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability wil De Werk de brug slaan tussen de drie partijen, met een focus op een circulaire economie. Studenten en startups kunnen daar een cruciale rol in spelen, vooral als je snel resultaat en dynamiek wil. Zij storten zich bijvoorbeeld in de summerschool van het centre ‘DORP ’ samen met ondernemers, techneuten en kunstenaars een week lang op een challenge die wordt getest op het aansluitende festival Welcome to the Village in Friesland. In één van de voorgaande jaren leverde het een start-up met een idee voor composteerbare tenten een nieuw tent ontwerp op. En een nieuw businessmodel. De Werk: “Dat is wat studenten doen als je ze met elkaar laat samenwerken.”
Het levert veel inspiratie op voor studenten en ondernemers, alsook draagvlak en een eerste klantenkring bij de duizenden bezoekers van zo’n festival. Studenten leren wat hun kennis waard is, out of the box te denken en samen te werken. Intussen zijn er uit dit initiatief al twee Europese projecten gekomen waarbij het festival wordt ingezet als katalysator voor duurzame innovatie: Innofest en Innovation Quarter.
Nu werken we van buiten naar binnen: met praktijkvragen kijken hoe de wetenschap kan helpen.
De Werk zelf studeerde bouwkunde en koos voor een specialisatie in duurzaamheid waarbij ‘innovatie en impact’ de kernwoorden bleken. Als wetenschapper kwam hij op dezelfde duurzaamheidsconferenties steeds tot dezelfde conclusie: “Er moet inderdaad iets gebeuren en er is inderdaad niets gebeurd.” Daarom ging hij aan het werk in het valorisatiecentrum van de TU Delft en kwam terecht in Climate KIC, het grootste klimaat innovatie consortium van Europa. Twee jaar geleden trad hij aan als associate director van het Centre for Sustainability.
Daar heeft De Werk de afgelopen jaren flink wat veranderd. “Het centrum was vooral van binnen naar buiten gericht: met wetenschappers bedenken wat leuk is om te doen”, zegt De Werk. “Nu werken we van buiten naar binnen: met praktijkvragen kijken hoe de wetenschap kan helpen.” Praktijkvraagstukken worden bijvoorbeeld direct gekoppeld aan afstudeerders. Daar blijken de door het centre opgerichte Kennis en Innovatiehubs het perfecte middel voor. Hij ziet circulariteit vooral als middel om verschillende disciplines – studenten en professionals - bij elkaar te zetten. Tegelijkertijd vindt hij interdisciplinariteit een absolute voorwaarde voor circulaire innovatie. Zo is het cirkeltje weer rond.
Kansen zien
Of alle ideeën ook realiteit worden vindt De Werk niet eens zo belangrijk. “De wetenschappelijke omgeving is voor studenten een veilige omgeving, waar je leert samenwerken in een team en ziet wat wel en niet werkt.” Het gaat hem vooral om inspiratie. “Je wil de wereld laten zien wat er aankomt. Als de ene start-up het niet redt, lukt het de volgende misschien wel. En anders creëer je in elk geval draagvlak voor verandering”
Het LDE Centre for Sustainability werkt nauw samen met de provincie Zuid-Holland. De Werk ziet veel mogelijkheden om mee te denken. We verkennen nu de mogelijkheid om een klankbordgroep van wetenschappers op te richten om nieuw beleid en ideeën vanuit de provincie snel te kunnen doordenken. Met het transitieprogramma voor een circulaire regio "ACCEZ" is daar al een hele mooie eerste stap gezet.
“In een probleem als bodemdaling ligt een enorme kans om lokaal beleid te koppelen aan een regionaal niveau.” Een andere grote kans ziet De Werk in de op handen zijnde omgevingswet. “Vanmiddag zat ik nog bij de gemeente Delft aan tafel met 2 wetenschappers. De projectleider had ons uitgenodigd een inspiratiesessie te houden over implementatie van de circulaire economie in de Omgevingswet. Op basis daarvan gaan we nu waarschijnlijk een bijdrage leveren aan de lange termijn visie op circulaire gebiedsontwikkeling en het beleid dat daar bij hoort.”
In een probleem als bodemdaling ligt een enorme kans om lokaal beleid te koppelen aan een regionaal niveau.
Nog een uitdaging voor Delft: de komende twaalf jaar moet alle ondergrondse infrastructuur, waaronder waterleidingen en elektra, van de binnenstad worden vervangen. De Werk somt op waar de wetenschap allemaal bij kan helpen: “Circulaire kabels, goten zodat je makkelijk nieuwe kabels in kunt pluggen, bewoners betrekken, slimme lantaarnpalen.” Hij zit er binnenkort weer aan tafel om de stad meer te laten profiteren van de kennis uit de ‘eigen universiteit’. Zijn eigen 22 zonnepanelen zijn er niets bij.
Contactgegevens Gertjan de Werk
Op 5 april 2017 lanceerde de Provincie Zuid-Holland het kennis- en innovatieprogramma ACCEZ (Accelerating Circular Economy Zuid-Holland). ACCEZ koppelt bedrijven die werk willen maken van de circulaire economie aan overheid en wetenschappers. Het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability heeft een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van dit programma. Graag vertellen wij over wat wij hebben gedaan in de eerste pilots binnen ACCEZ, over onze visie op de verbinding tussen wetenschap en praktijk en hoe wij gemeenten helpen in hun duurzaamheidsambities te realiseren. We laten drie collega’s aan het woord die hun verhaal vertellen over ACCEZ en het Centre for Sustainability : Eva van Baren, Benjamin Sprecher en Gertjan de Werk.